کارویژه‌های اخلاق در حکمرانی سیاسی اسلامی

نویسندگان

1 عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

2 هیات علمی گروه معارف اسلامی دانشگاه علوم پزشکی زابل

چکیده

تاریخ دریافت: 28/12/1400                  تاریخ تأیید: 1/3/1401                          
حکمرانی سیاسی در اندیشه سیاسی اسلام یکی از بنیادی‌ترین مباحث در تأمین ارزش‏ها و حقوق شهروندان در جامعه است که در چند دهة گذشته، به‏ویژه با تشکیل نظام جمهوری اسلامی ایران، از اهمیتی بیشتر برخوردار شده است. ویژگی این حکمرانی آن است که از نگره‌ای جامع ساحت‌های مادی و معنوی، به تحلیل امور می‌پردازد و از الگوهای رایج در دنیای معاصر متفاوت است. یکی از اصولی که نقش اساسی در این حکمرانی دارد و آن را از الگوهای رقیب، متمایز می‌کند، حضور اخلاق در فرایند اعمال قدرت است که دارای کارکردهای گوناگونی می‌باشد. این قرائت از اخلاق، خدامحور و سپس انسان‏محور است. با توجه به اهمیت این مسئله و ضرورت تحلیل مسائل پیرامونی آن، نوشته پیش رو به کارکردهای اخلاق در حکمرانی سیاسی اسلامی می‌پردازد و در فرضیه بر این امر تأکید دارد که کارکردهای اخلاق در حکمرانی را می‌توان در سه عرصه فردی، اجتماعی و ساختاری رصد کرد که در اموری چون ایجاد بسترهای لازم برای حفظ کرامت شهروندان، حکمرانی پرهیزکارانه، فروتنی در مقابل مردم، پاک‏سازی جامعه از رذایل اخلاقی، گسترش فرهنگ نظارت همگانی، جلوگیری از طراحی نظام خودکامه و کمک به ایجاد ساختار عدالت محور جلوه می‌یابد. مهم در این میان آن است که بتوان ساختاری را در جامعه اسلامی طراحی کرد تا فرایند امور به سوی فراگیری اخلاق در حکمرانی هدایت شود؛ ساختاری که در آن، شهروندان احساس آزادی، آرامش و امنیت کنند و در پرتو اخلاق به حقوق خویش دست یابند. این دشواره از منظر منابع اخلاق سیاسی اسلام با بهره از روش اجتهادی خوانش متون و توصیفی-تحلیلی به انجام رسیده است.
 

کلیدواژه‌ها


  1. *       قرآن کریم.

    **    نهج البلاغه؛ ترجمه محمد دشتى؛ چ14، قم‏: مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امیرالمؤمنین، 1382.

    1. استونز، راب؛ متفکران بزرگ جامعه‏شناسی؛ ترجمه مهرداد میردامادی؛ تهران: مرکز، 1379.
    2. پورعزت، علی‏اصغر؛ مبانی دانش اداره دولت و حکومت؛ تهران: انتشارات سمت، 1387.
    3. تمیمى آمدى، عبدالواحد‌بن‌محمد؛ تصنیف غرر الحکم و درر الکلم؛ چ1، قم: دفتر تبلیغات، 1366.
    4. رضایی، حسن، روح الله دهقانی و مهرداد کیانپور؛ طراحی و تبیین مؤلفه‌ها و شاخص‌های اساسی حکمرانی اسلامی (دولت معیار)؛ تهران: مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری، 1392.
    5. شوالیه، ژان ژاک‌ و ایو گوشه؛ آثار بزرگ سیاسی از ماکیاوللی تا روزگار ما؛ تهران: آسیم، فرهنگ نشر نو
    6. کاشانى، ملافتح الله؛ تفسیر منهج الصادقین فى الزام المخالفین؛ چ3، تهران: کتابفروشى محمدحسن علمى‌، 1336.
    7. کلینى، محمد ‌بن‌ یعقوب ‌بن ‌اسحاق؛ الکافی؛ چ4، تهران: دار الکتب الاسلامی، ‏1407ق.
    8. کواکبی عبدالرحمن؛ طبایع الاستبداد و مصارع الاستعباد؛ ترجمه عبدالحسین میرزا قاجار، تصحیح محمدجواد صاحبی؛ قم: دفتر تبلیغات اسلامی، 1378.
    9. گیدنز، آنتونی؛ جامعه‌شناسی؛ ترجمه منوچهر صبوری؛ چ22، تهران: نشر نی، 1387.
    10. مجلسى، محمدباقر‌بن‌محمدتقى؛ بحار الانوار؛ چ2، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1403ق.
    11. مصباح یزدى، محمدتقى؛ آموزش عقاید؛ قم: ناشر سازمان تبلیغات اسلامی، 1374.
    12. مصطفوى حسن؛ تفسیر روشن؛ چ1، تهران: مرکز نشر کتاب، ۱۳۸۰.
    13. موسوی خمینی (امام خمینی)، روح الله؛ صحیفه امام؛ چ5، تهران: مؤسسه نشر و تنظیم آثار امام خمینی، 1389.
    14. موسوی، سیدزین‏العابدین، حسین آقایی جنت‏مکان و نورمحمد نوروزی؛ «نقش اخلاق اسلامی در حکمرانی مطلوب»، نشریه پژوهشهای اخلاقی (انجمن معارف اسلامی)؛ دوره 8، ش4، تابستان 1397.
    15. میدری، احمد و جعفر خیرخواهان؛ حکمرانی خوب: بنیاد توسعه؛ تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، دفتر بررسی‌های اقتصادی، 1383.
    16. نائینی، میرزا محمدحسین؛ تنبیه ‌الامة و تنزیه الامة؛ با مقدمه‌ و توضیح‌ سیدمحمود طالقانی؛ چ9، تهران: شرکت‌ سهامی‌ انتشار، 1378.
    17. نراقی، احمد؛ معراج السعاده؛ قم: جمال، 1388.
    18. John Macionis; Sociology; Toronto, Canada: Pearson Prentice Hall, 7th ed, 2011.
    19. World Bank; Managing Development: The Governance Dimension; Washington DC, 1991.